Tại tọa đàm “Hộ kinh doanh trước vấn nạn hàng giả và tuân thủ thuế” do Tạp chí Doanh nghiệp và Hội nhập tổ chức, Tiến sĩ Võ Trí Thành -Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh đã đưa ra nhiều nhận định đáng chú ý về vai trò của hộ kinh doanh trong nền kinh tế và định hướng chính sách thuế giai đoạn tới.
Theo ông, hiện vẫn còn khoảng 2 triệu cá nhân kinh doanh không chính thức, những người không có đăng ký kinh doanh, không kê khai thuế, không nằm trong hệ thống hỗ trợ chính thức của Nhà nước. Điều đáng nói, không ít trong số này hoạt động với quy mô lớn hơn cả các hộ kinh doanh truyền thống, nhưng lại hoàn toàn đứng ngoài "vùng phủ sóng" pháp lý.
TS. Thành cho rằng, đã đến lúc Việt Nam cần một định nghĩa mới về hộ kinh doanh. “Không thể mãi xem hộ kinh doanh là những tiệm tạp hóa hay quầy hàng vỉa hè. Ngày nay, đó còn là freelancer viết phần mềm, influencer kiếm tiền qua mạng, thợ thủ công sáng tạo đơn hàng online... Những người có thu nhập, có sức ảnh hưởng, nhưng lại đứng ngoài khung pháp lý”, ông nói.
Ông nhấn mạnh: Cần xây dựng một luật riêng cho hộ kinh doanh, không để siết chặt, mà để “gọi tên đúng và dẫn dắt đúng”. Hệ thống này phải linh hoạt, phân loại theo quy mô và ngành nghề để hỗ trợ quá trình minh bạch hóa.
Đi sâu vào vấn đề thuế, TS. Võ Trí Thành cho rằng, bản chất cốt lõi hiện nay không phải là tăng thu ngân sách, mà là “tập dượt” hành vi xã hội.
Ông khẳng định: “Ngay cả người chỉ có thu nhập 1 triệu đồng, vẫn nên đóng 1.000 đồng mỗi tháng. Không phải để ngân sách thêm dày, mà để tạo thói quen, rằng: tôi là công dân, tôi có nghĩa vụ đóng góp.”
Theo ông, việc người dân bắt đầu làm quen với việc ghi sổ, kê khai thu nhập sẽ là nền tảng để họ từng bước chuyển mình thành những chủ thể kinh doanh chuyên nghiệp. Đồng thời, Nhà nước cũng cần thay đổi tư duy quản lý là từ “kiểm tra, xử phạt” sang “hướng dẫn, đồng hành”.
Liên quan đến chính sách thuế mới, TS. Thành ủng hộ nguyên tắc không truy thu hồi tố khi chuyển từ hình thức thuế khoán sang hóa đơn điện tử. Ông đánh giá đây là bước đi cần thiết để tạo niềm tin và khuyến khích người kinh doanh “bước ra khỏi vùng an toàn”.
“Nếu không có tuyên bố rõ ràng, việc doanh thu tăng sau khi dùng hóa đơn có thể bị xem là dấu hiệu gian lận. Điều này khiến người dân e dè, thậm chí phản ứng ngược với chính sách,” ông cảnh báo.
Dù vậy, ông cũng nhấn mạnh: không truy thu quá khứ không đồng nghĩa với lỏng lẻo tương lai. Hệ thống thuế cần tăng cường quản lý bằng dữ liệu số, kết nối với sàn thương mại điện tử, ngân hàng, vận chuyển… để quản lý theo thời gian thực và đảm bảo công bằng.
Ông cũng đề xuất giai đoạn đầu nên có cách tiếp cận mềm dẻo, như mô hình thử nghiệm hóa đơn điện tử, cung cấp phần mềm miễn phí, tổ chức tập huấn trực tiếp, hoặc khoan dung thuế để người dân an tâm.
Cuối cùng, TS. Võ Trí Thành kết luận: “Chúng ta không thể vận hành một nền kinh tế số hiện đại bằng tư duy của thời tiểu thương thế kỷ trước. Hãy để hộ kinh doanh ‘tập đi’ trước khi buộc họ ‘chạy’. Và hơn hết, hãy dịch chuyển tư duy chính sách – từ quản lý rủi ro sang kiến tạo niềm tin.”
